वेणु अधिकारी 

नेपाल, हाम्रो सुन्दर देश, विविधता र समृद्ध सांस्कृतिक परम्पराले भरिपूर्ण छ। यहाँको प्रत्येक स्थान, प्रत्येक नाम, र त्यसको कथा हाम्रो समाजको जीवनशैली, परम्परा, इतिहास र सांस्कृतिक मूल्यहरूको एउटा अमूल्य खजाना हो। यी नामहरू न केवल भूगोलिक पहिचान हुन्, बरु ती हाम्रो इतिहास, सभ्यता र संस्कृतिको झल्को हुन्। यस लेखमा हामी नेपालका केही महत्त्वपूर्ण स्थानहरू र तिनको नामको उत्पत्ति, त्यसको ऐतिहासिक र सांस्कृतिक महत्त्वबारे विस्तृत रूपमा चर्चा गर्नेछौं।  

 १. कोहवरा: ऐतिहासिक पीडादायक कथा र सांस्कृतिक महत्व

कोहवरा नामको उत्पत्ति एउटा अत्यन्तै पीडादायक र संवेदनशील घटनाबाट भएको मान्यता छ। नेपालको विभिन्न स्थानहरूमा रहेका आदिवासी समुदायहरूले आफ्नो सांस्कृतिक धरोहर र परम्परालाई जोगाउँदै आएको इतिहास छ। कोहवरा नामको उत्पत्ति सम्बन्धित कथा भने, यहाँको एउटा विधवाको मृत्युको घटनासँग जोडिएको छ।  

यस ठाउँको नाम “कोहोबर” वा “कोहोबरा” ले उत्पत्ति भएको मान्यता छ, जसको अर्थ “विधवाको ठाउँ” वा “विधवाको मृत्यु भएको स्थान” हो। कथाका अनुसार, यहाँको एक विधवा नारीको मृत्यु भएको थियो, जसले यस ठाउँमा एउटा विशेष भावना र संवेदना जागृत गर्यो। यस घटनाले यस ठाउँको नामलाई “कोहोबार” वा “कोहोबरा” बनायो। यस नामले भूतकालको वेदना, पीडा र संस्कारलाई सङ्केत गर्दछ।  

यस ठाउँको नामको इतिहासलाई हेर्दा, त्यहाँको सामाजिक संरचना, परम्परा र संस्कारको गहिरो सम्बन्ध देखिन्छ। नेपाली समाजमा विधवाको स्थिति र त्यससँग सम्बन्धित परम्परागत मान्यताहरू निकै गहिरो र जटिल छन्। धेरै ठाउँहरूमा विधवालाई सामाजिक बहिष्कार र अपमानको सामना गर्नुपर्छ र यस प्रकारको कथा यस सामाजिक यथार्थतालाई उजागर गर्दछ।  

यस ठाउँको नामको कथा र इतिहासले हामीलाई हाम्रो समाजको पीडादायक पक्ष, परम्परागत सोच र सामाजिक संरचनाका विभिन्न आयामहरू बुझ्न मद्दत गर्दछ। यसले हाम्रो समाजले इतिहासमा भोगेका संघर्ष, वेदना र परिवर्तनको प्रक्रिया पनि दर्शाउँछ।  

२. पाडाजुघि: प्राकृतिक जीवनशैली र परम्परागत सम्बन्धको प्रतीक

पाडाजुघि नामको उत्पत्ति र यसको कथा भने प्राकृतिक जीवनशैली र आदिवासी समुदायको परम्परागत जीवनशैलीसँग गहिरो सम्बन्धित छ। यहाँको नाम "पाडरी झुप्पा" बाट आएको हो, जसको अर्थ त्यहाँ रहेको झुप्पालाई जनाउँछ।  

“पाडरी”को अर्थ झुप्पा हो, र यसले प्राकृतिक वातावरणसँगको घनिष्ठ सम्बन्धलाई दर्शाउँछ। यस ठाउँको इतिहासमा, यहाँको आदिवासी समुदायले आफ्नो जीवनशैलीलाई प्राकृतिक र परम्परागत रुपमा जोगाउँदै आएको देखिन्छ। उनीहरूले प्राकृतिक स्रोतहरू प्रयोग गरी आफ्नो आवश्यकताहरू पूरा गर्थे, जस्तै जङ्गलबाट फलफूल, जडिबुटी सङ्कलन, जंगली जनावरको शिकार र पानीको स्रोतको संरक्षण।  

यसको नाम “पाडरी झुप्पा” ले यसको प्राकृतिक र परम्परागत जीवनशैलीलाई संकेत गर्दछ। यस ठाउँको नामले हाम्रो परम्परागत जीवनशैली, प्राकृतिक सम्बन्ध र समुदायको सौन्दर्यलाई उजागर गर्दछ। यसले हामीलाई सिकाउँछ कि हाम्रो प्राचीन परम्पराहरू कति गहिरो र प्रकृतिसँगको सम्बन्धमा आधारित थिए।  

अतः, यस स्थानको नाम र यसको कथा हाम्रो प्राकृतिक संरक्षण, जीवनशैली र परम्परागत मूल्यहरूको संरक्षणको महत्त्वलाई झल्काउँछ। यसले हामीलाई प्राकृतिक स्रोतहरूको सम्मान गर्न र परम्परागत जीवनशैलीलाई जोगाउन प्रेरित गर्दछ।  

३. झापा: रमाइलो कथा र नामको उत्पत्ति

“झापा” नामको कथा रमाइलो र रोचक छ। परम्परागत रूपमा, यहाँको नामको उत्पत्ति एउटा रमाइलो घटनाबाट भएको मान्यता छ।  

यस कथा अनुसार, एकदिन घर बाहिर बसेको एक व्यक्तिको गोप्य अंग देखिएपछि, त्यहाँ बसेको अर्को व्यक्तिले त्यसलाई “झाप झाप” भनी सम्बोधन गरे। यस शब्दको प्रयोगले नामको उत्पत्ति भएको विश्वास गरिन्छ। यस कथाले हाम्रै समाजमा व्यावहारिक र जीवन्त परम्परा, हाँसो र रमाइलो कथाहरूलाई दर्शाउँछ।  

समयक्रममा, यस स्थानको नाम “झाप झाप” को संक्षेप “झापा” मा परिणत भयो। यस नामले हाम्रो जीवनशैली, हाँसो र सजीवता झल्काउँछ। यस कथाले हामीलाई हाम्रै सामाजिक व्यवहार, हास्य र जीवनको सरलता सिकाउँछ।  

साथै, यो कथा हाम्रो समाजमा हाँसो, हर्ष र मिलनसारतालाई सम्मान गर्ने परम्परालाई संकेत गर्दछ। यसले हामीलाई सिकाउँछ कि हाम्रो नामहरू र परम्पराहरू रमाइलो र जीवनको साँचो अर्थलाई प्रतिबिम्बित गर्न सक्छन्।  

 ४. गौरादह: प्राकृतिक, ऐतिहासिक र सांस्कृतिक कथा

गौरादह नामको उत्पत्ति र यसको कथा विविध मतान्तरमा पाइन्छ। यस ठाउँको नामको कथा ऐतिहासिक, प्राकृतिक र सांस्कृतिक दृष्टिकोणले अत्यन्तै महत्त्वपूर्ण छ।  

एक कथाअनुसार, यहाँ एक बोल्न नसक्ने व्यक्तिको घटना आधारित छ। यसलाई “गेराधर” भन्ने गरिन्थ्यो। “गेरा” को अर्थ आवाज नभएको र “धर” को अर्थ समात्नु हो। यस ठाउँमा जङ्गलमा बस्ने एक व्यक्ति, जसलाई बोल्न सक्दैनथे, उसको नाम यहीबाट आएको मानिन्छ। यसले भाषागत र सामाजिक परम्परालाई संकेत गर्दछ।  

अर्का कथाअनुसार, यहाँको ठूलो पोखरी र त्यहाँको गाइहरूको नामबाट नामकरण भएको हो। यहाँको दह पानी पिउने गाइहरूको कारण, यस ठाउँलाई “गौरिदह” भनिएको हो, जुन पछि “गौरादह” मा परिणत भयो। यस कथाले प्राकृतिक स्रोत र पशुपालनको महत्त्वलाई दर्शाउँछ।  

यस नामले प्राकृतिक सम्पदा, जङ्गल, पोखरी र पशुपालनको सम्बन्धलाई संकेत गर्दछ। यसले हामीलाई हाम्रो प्राकृतिक स्रोतहरूको संरक्षण र परम्परागत जीवनशैलीको सम्मान गर्न सिकाउँछ।  

५. गौरीगञ्ज: महाभारतकालीन कथा र ऐतिहासिक महत्त्व

गौरीगञ्जको नामको उत्पत्ति महाभारतकालीन कथा र ऐतिहासिक घटनासँग सम्बन्धित छ। यस नामको कथा अनुसार, विराटनगरको भिडियारीमा विराट राजाको ठूलो दरबार थियो। वहाँ धेरै गौरीगाई पालिन्थे, जुन जंगलबाट चरान आउँथे।  

अतः, यस क्षेत्रको नाम “गौरीगञ्ज” भएको हो। यसको अपभ्रंशले नाम परिवर्तन भएको विश्वास गरिन्छ। यस नामले प्राकृतिक स्रोत, पूरा नभए त्यसमा यो जोड्नु होला

जङ्गल र पशुपालनको महत्त्वलाई संकेत गर्दछ। यसले हाम्रो ऐतिहासिक र प्राकृतिक सम्पदाको संरक्षण गर्न प्रेरित गर्दछ।  

 ६. फक्केटिप: साधु र धार्मिकता

फक्केटिप नामको उत्पत्ति एउटा ठूलो ढिप र त्यहाँ बसेका साधुहरूबाट भएको हो। “फकिर” भनिने साधुहरू यहाँ बस्ने गर्दथे। “ढिप” भनेको ठाउँ हो। समयसँगै यसको नाम “फक्केटिप” मा परिणत भयो।  

यस नामले धार्मिकता, साधु-सन्त र अध्यात्मिक जीवनशैलीलाई संकेत गर्दछ। यस स्थानको कथा हाम्रो धार्मिक परम्परा र अध्यात्मिक मूल्यहरूको परिचायक हो। यसले हामीलाई सदाचार, धर्म र साधु-सन्तको सम्मान गर्न सिकाउँछ।  

 ७. बैगुन्धुरा: सिकार र जातीय कथाहरू

बैगुन्धुरा नामको कथा प्राचीन जङ्गल र सिकारको सम्बन्धमा आधारित छ। यहाँको नामको उत्पत्ति सिकार र जातीय कथाहरूबाट भएको मानिन्छ।  

यस ठाउँको नाम “बेगुन” नामक जातिका व्यक्तिको नामबाट आएको हो। “बेगुन धुरा” भन्ने नामबाट यस ठाउँको नाम “बैगुन्धुरा” बन्यो। यसले हाम्रो सिकार परम्परा र जातीय समुदायको इतिहासलाई दर्शाउँछ।  

 ८. अर्जुनधारा: वीरता र साहसको स्मारक

अर्जुनधारा नामको उत्पत्ति महाभारतको कथाबाट आएको हो। यो ठाउँ अर्जुनको वीरता र साहसको प्रतीक हो। कथा अनुसार, राजा भारतका गाईहरू कोरवहरूले खोसिदिएपछि, अर्जुनले आफ्नो धनुषको प्रयोग गरी पानी निकाले।  

अर्जुनले आफ्नो वीरता र बहादुरीलाई प्रमाणित गरी गाईहरूलाई पानी खुवाए। यस घटनाले यस ठाउँको नाम “अर्जुनधारा” भएको हो। यसले हाम्रो वीरता, साहस र समर्पणको प्रतीक हो।  

सारांश:

यी स्थानहरू र तिनका नामहरूको कथा, इतिहास र परम्परा हाम्रो समाजको जीवनशैली, मूल्य र सांस्कृतिक धरोहरको अभिन्न हिस्सा हुन्। यी नामहरूले हाम्रो विविधता, हाम्रो सांस्कृतिक पहिचान र हाम्रो इतिहासको एक अमूल्य खजाना हुन्। हाम्रा परम्परागत कथा र नामहरू संरक्षण गर्न, सिक्न र नयाँ पुस्तालाई हस्तान्तरण गर्न आवश्यक छ। यसले हाम्रो पहिचानलाई बलियो बनाउँछ र हाम्रो समाजलाई एकता र समृद्धिका मार्गमा अघि बढाउँछ।  

नेपालको प्रत्येक स्थानको नाम र यसको कथा हाम्रो ऐतिहासिक र सांस्कृतिक सम्पदाको अमूल्य धरोहर हो। यसलाई संरक्षण गर्न र नयाँ पुस्तालाई सिकाउन हामी सबैको पहिचान र जिम्मेवारी हो। 

गौरादह,झापा।