वेणु अधिकारी  

 प्रस्तावना 

झापाको गौरादह नगरपालिका अन्तर्गत अवस्थित ऐतिहासिक र सांस्कृतिक दृष्टिले महत्वपूर्ण गाउँ—बैगुन्धुरा, आजको दिनसम्म आएको परिवर्तन र विकासको यात्रा अत्यन्त प्रेरणादायक र अनौठो छ। यस ठाउँको नाम र परम्परा परम्परागत लोककथाहरूमा जति नै समेटिएको भए पनि यसको ऐतिहासिक र भौगोलिक महत्व अझै पनि अन्वेषण र संरक्षणको माग गर्दछ। म यहाँ आफ्नो अनुभव र दृष्टिकोणबाट यस गाउँको विगत, वर्तमान र भविष्यको यात्रा विश्लेषण गर्न चाहन्छु।  

  प्रारम्भिक अवस्था र जीवनशैली

अतीतको बैगुन्धुरा एक जङ्गली क्षेत्र थियो, जहाँ पहाडी जंगल र प्राकृतिक स्रोतहरूको भरपूर उपयोग हुन्थ्यो। यहाँको जीवनशैली निकै साधारण र कठिन थियो। बजारसम्म पुग्न २-३ घण्टा पैदल यात्राको आवश्यकता हुन्थ्यो। यातायातका साधनहरूमा घोडा, गोरु र राँगा गाडीको प्रयोग प्रचलित थियो। स्वास्थ्य र शिक्षाको अभावले सामान्य मानिसहरूको जीवन अत्यन्त संघर्षपूर्ण थियो। औषधि र स्वास्थ्य सेवा अत्यन्त सीमित र पहुँचविहीन थियो, जसले गर्दा जटिल रोग र स्वास्थ्यसम्बन्धी आपतकालीन अवस्थाहरूमा जीवनको सुरक्षा असम्भव हुन्थ्यो।  

स्थानीय परम्परा र जातीय संरचनालाई हेर्दा, यहाँको मुख्य बसोबास सन्थाल जातिको थियो। उनीहरूले जंगलको जिविकाका लागि शिकार, जङ्गली फलफूल र प्राकृतिक सम्पदाको संरक्षण गर्दै जीवन चलाउँदै आएका थिए। यहाँको सांस्कृतिक सम्पदा र परम्पराले भाइचाराको अभिव्यक्ति दिएको थियो।  

  भौगोलिक र ऐतिहासिक पृष्ठभूमि

बैगुन्धुराको नामावली र यसको ऐतिहासिकता राजा महेन्द्रका भाइ हिमालय र वशुन्धरासँग जोडिएको छ। उनीहकै नाउँको झोडा यस क्षेत्रको भूभाग दमकदेखि भुडेसिमलसम्म फैलिएको थियो, जुन इतिहासले पुष्टि गर्दछ। नामकरणको आधार भनेको यहाँको विशिष्ट सन्थाल जातिको व्यक्ति 'बैगुन' हो, जसले यहाँको सांस्कृतिक र ऐतिहासिक पहिचानलाई स्थापित गरेको छ। प्रारम्भिक बासिन्दाहरूले विभिन्न नामका सन्थाल बस्तीहरू स्थापना गरेका थिए, जसले यस क्षेत्रको सांस्कृतिक बहुलता र ऐतिहासिक महत्त्वलाई उजागर गर्दछ।  उनै बेगुन् बसेको बस्ती बेगन् धुराबाट यस गाउँको नाम बैगुन्धुरा रहन गएको किम्बदन्ती रहेको छ।

  विकास र सामाजिक परिवर्तनको यात्रा

२०औं शताब्दीको प्रारम्भदेखि नै यहाँको विकासको यात्रा प्रारम्भ भएको थियो। वि.सं. २०११ सालमा कर्नेल भक्तबहादुर बस्नेत र अन्य वीर व्यक्तिहरूले जंगलको फडानी गर्न थाले। यसका साथै, स्थानीय नेतृत्व र समुदायको सक्रियता बढ्दै गयो। यसले शिक्षा, स्वास्थ्य, यातायात र आधारभूत सेवाहरूमा महत्वपूर्ण सुधार ल्यायो।  

शैक्षिक क्षेत्रमा, दुई प्राथमिक विद्यालयहरू स्थापना भए, जसलाई पछि लेखनाथ आवि, बलभद्र आवि, जीवन ज्योति आवि, शिद्धिदाता आवि र अमर निमावि जस्ता विद्यालयहरूले प्रतिस्थापन गरियो। २०३६ सालमा अमर निमाविलाई मावि बनाउने क्रममा शिक्षा मन्त्रालयको सहयोग र स्थानीय प्रयासको परिणामस्वरूप यहाँको शिक्षाको स्तरमा उल्लेखनीय उन्नति भयो।  

  आजको बैगुन्धुरा: विकास र समृद्धिको मार्ग

वर्तमानमा, बैगुन्धुरा गाउँ पञ्चायतको सीमा भित्र रहेर पनि, यसको विकास र प्रगतिको यात्रा निरन्तर जारी छ। गौरादह नगरपालिका गाभिएपछि यहाँको प्रशासनिक र सामाजिक संरचना अझ मजबुत बनेको छ। स्वास्थ्य, शिक्षा, यातायात र आर्थिक गतिविधिहरूमा नयाँ आयाम थपिएका छन्।  

बजारको विकास, यातायातको सहजता, आयुर्वेदिक अस्पताल, स्वास्थ्य केन्द्र र व्यापारिक गतिविधिहरूले यस ठाउँलाई झापा र प्रदेशस्तरको मुख्य आर्थिक केंद्र बनाएको छ। यहाँका व्यवसायी र कृषकहरूले उत्पादन र बिक्रीमा नयाँ प्रवृत्तिहरू अपनाएका छन्, जसले गाउँको आर्थिक परिदृश्यलाई परिवर्तन गरेको छ।  

  भविष्यको दृष्टि र सन्देश

बैगुन्धुरा आजको अवस्थासम्म पुग्नका लागि यहाँका जनताको अथक परिश्रम, स्थानीय नेतृत्वको सक्रियता र बाह्य स्रोतहरूको सहकार्य महत्वपूर्ण रहेको छ। प्रविधि, सूचना प्रवाह र सञ्चारको विकासले यहाँको जीवनशैलीमा क्रान्तिकारी परिवर्तन ल्याएको छ।  

भविष्यमा, यस गाउँले आफ्ना प्राकृतिक र सांस्कृतिक सम्पदाको संरक्षण गर्दै, हरित विकास र सामाजिक समावेशनलाई प्राथमिकता दिनु आवश्यक छ। स्थानीय नागरिकहरू एकतामै अघि बढ्न र दीर्घकालीन समृद्धिका लागि सक्रिय भागीदारी गर्नुपर्ने आवश्यकता छ।  

  निष्कर्ष

बैगुन्धुरा एक ऐतिहासिक, सांस्कृतिक र आर्थिक दृष्टिले समृद्ध गाउँको रुपमा उभिएको छ। यहाँको विकासको कथा संघर्ष, समर्पण र सहकार्यको कथा हो। यस यात्राले देखाएको छ कि, यदि जनशक्ति, नेतृत्व र स्रोतहरू मिलेर काम गरियो भने, कुनै पनि ठाउँलाई विकसित र समृद्ध बनाउने सम्भावना असीम छ।  

म यो विश्वास व्यक्त गर्न चाहन्छु कि, यहाँका नागरिकहरूको सक्रियता र एकताको माध्यमबाट बैगुन्धुरा अझ उज्जवल भविष्यतर्फ जानेछ। प्रविधि र सूचना प्रवाहको सदुपयोगले यस गाउँको विकासको गति अझ तीव्र हुनेछ।  

अन्ततः, यो लेखले बैगुन्धुराको समृद्धि र विकासको यात्रालाई सम्मान गर्न र यसले प्रेरणा दिन सक्ने उद्देश्य राख्दछ।  

गौरादह, झापा