– विशेष स्तम्भ / सञ्जीवनी स्वास्थ्य श्रृंखला अन्तर्गत

आजको दौडधुप र तनावपूर्ण जीवनशैलीमा स्वस्थ खानपान एउटा चुनौती बनेको छ। विशेषतः मधुमेह, उच्च रक्तचाप, मोटोपन र पाचन समस्याले थलिएका नेपाली समाजमा Glycemic Index (GI) को अवधारणा झन्–झन् महत्वपूर्ण बन्दै गएको छ।

GI भन्नाले कुनै खाना खाएपछि रगतमा ग्लुकोज (चिनी) कति छिटो बढ्छ भन्ने मापन हो। GI कम भएको खाना शरीरमा बिस्तारै पच्ने भएकाले यसले रगतमा चिनीको मात्रा सन्तुलित राख्छ, भोक कम लाग्ने बनाउँछ, तौल नियन्त्रणमा राख्छ र ऊर्जा लामो समयसम्म दिन्छ।

 Glycemic Index को वर्गीकरण:

Low GI (५५ वा कम): स्वस्थकर – मधुमेह र मुटु रोगमा उपयुक्त

Medium GI (५६–६९): सिमित मात्रामा सेवन गर्न मिल्ने

High GI (७० वा बढी): रक्तमा चिनी छिटो बढाउने, सावधानी चाहिने

हाम्रो भान्सामा लुकेका अमूल्य सम्पत्तिहरू छन् – जसले पोषण मात्र दिन्छन्, रोगसँग लड्ने शक्ति पनि दिन्छन्। केही उदाहरण हेर्नुहोस्:

१. जौ (बार्ली)

नेपालका धेरै ठाउँमा पिउँने सत्तु, खिचडी वा दलियाको रूपमा प्रयोग हुने जौको GI निकै कम (२५–३०) छ। यसले पाचनमा सुधार ल्याउँछ र चिनीको मात्रा सन्तुलनमा राख्छ।

२. फापर, कोदो, गहुँ (Whole Grains)

यी परम्परागत अन्नहरूले शरीरलाई दीर्घकालीन ऊर्जा दिन्छन् र GI पनि कम हुन्छ। विशेषतः फापरको रोटीसँग दाल वा तरकारी खाँदा GI अझै घट्छ।

३. उसिना चामल र ब्राउन राइस

हाम्रो गाउँघरमा प्रचलित उसिना चामल र खोले नभएको चामल (ब्राउन राइस) सामान्य चामलको तुलनामा पच्न ढिलो हुने भएकाले रक्तमा ग्लुकोज बिस्तारै बढाउँछ। 

४. फलफूल र तरकारीहरू

स्याउ, अम्बा, सुन्तला, नासपाती, करेला, पालुङो, काँक्रो, टमाटरजस्ता खाद्य वस्तुहरूले शरीरलाई चाहिने फाइबर, भिटामिन र एन्टिअक्सिडेन्ट मात्र दिँदैनन्, चिनीको स्तर नियन्त्रणमा राख्न पनि मद्दत गर्छन्।

हामी कहाँ चुकिरहेका छौं?

आज बजारमा सजिलै पाइने र तत्क्षण तृप्ति दिने पदार्थहरू – जस्तै चाउचाउ, चिउरा, बिस्कुट, गुलियो पेयपदार्थ, सेतो चामल आदि – उच्च GI भएका हुन्छन्। यी खाना हरेक दिन लिँदा मधुमेहको जोखिम बढ्छ, भोक चाँडै लाग्छ, र शरीरमा बोसो थुप्रिँदै जान्छ।

 समाधान के हो?

हाम्रो परम्परागत अन्न प्रणाली मा फर्कनु – जौ, गहुँ, फापर, उसिना चामल प्रयोगमा ल्याउनु।

खाना सँग फाइबर र प्रोटिन मिसाउनु – जस्तै: दाल, साग, हरियो तरकारी।

"मीठो" भन्दा सन्तुलित स्वाद रोज्ने बानी बसाल्नु।

Low Glycemic Index भएका खाद्यान्नहरू कुनै नयाँ आविष्कार होइनन् – यी त हाम्रो हजुरआमाको भान्सामा सदियौंदेखि लुकेका खजाना हुन्। आज आवश्यकता छ तिनलाई पुनः पहिचान दिनु, व्यवहारमा ल्याउनु, र स्वास्थ्यको मार्गमा लम्कनु।

खाना परिवर्तन गर्नु भनेको जीवन परिवर्तन गर्नु हो। अबको स्वस्थ नेपाल, Low GI खानेकुराबाट सुरु गरौँ।