कृषि क्षेत्रमा देखिएका चुनौतीहरू र समाधानका उपाय
प्रकाशित मिति : पौष २३ २०८१,मंगलबार
नेपालको कृषि क्षेत्र आर्थिक, सामाजिक, र पारिस्थितिक दृष्टिले अत्यन्त महत्त्वपूर्ण छ। तर, यो क्षेत्र विभिन्न चुनौतीहरूको सामना गर्दै आएको छ। उत्पादनशीलता घट्नु, श्रमिक र प्राविधिक अभाव, र बजेटको सीमितता जस्ता समस्याहरूले यस क्षेत्रमा सुधार गर्न थप प्रयास आवश्यक भएको छ।
कृषि क्षेत्रका प्रमुख चुनौतीहरू
१. माटोको गुणस्तर ह्रास
अत्यधिक रासायनिक मल र किटनाशकको प्रयोगले माटोको उर्वराशक्ति गुम्दै गएको छ। जैविक उत्पादन प्रणालीलाई प्राथमिकता दिन नसक्दा यो समस्या झन् बढ्दो छ।
२. श्रमिक र जमिनको समस्या
श्रमिकहरूको अभाव र उच्च उत्पादन लागत।
जमिनधनीसँग श्रमिकको अभाव र श्रमिकसँग जमिनको अभाव।
जमिनको खण्डीकरणले व्यवस्थित खेती प्रणालीमा बाधा।
३. अव्यवस्थित खेती प्रणाली
सानो सानो टुक्रा जमिनमा खेती गर्नु, चक्लाबन्दी खेतीको अभाव, र सिँचाइ प्रणालीको सीमितताले उत्पादन लागत वृद्धि गरेको छ।
४. जलवायु परिवर्तन र वैकल्पिक प्रणालीको अभाव
मौसमअनुसार वाली लगाउने प्रविधि र प्रणालीको विकास हुन सकेको छैन।
५. बजेटको सीमितता
सरकारले कृषि क्षेत्रमा छुट्याएको बजेटको ठूलो हिस्सा (५०%) मल अनुदानमा मात्र खर्च हुन्छ।
बाँकी बजेट पनि चालू खर्चमा जाने भएकाले लगानी योग्य कार्यक्रम सञ्चालनमा समस्या।
६. कृषि यान्त्रिकरण र प्राविधिक अभाव
किसानहरूले ठूला खेतबारी तयार पार्न र कृषि यन्त्रहरूको प्रयोग गर्न चासो नदिँदा यान्त्रिकरणमा समस्या।
७. अनुसन्धान र नवप्रवर्तनको कमी
कृषि क्षेत्रमा नयाँ प्रविधि, अनुसन्धान, र नवप्रवर्तनमा न्यून लगानी।
८. उत्पादनको गुणस्तर अभाव
उत्पादित वस्तुको प्रोसेसिङ, ग्रेडिङ, ब्रान्डिङ र प्रतिस्पर्धात्मक क्षमतामा सुधार आवश्यक।
समाधानका लागि सञ्चालन गरिएका योजना र कार्यक्रमहरू
सरकार र अन्य सम्बद्ध निकायहरूले चुनौतीहरूको सामना गर्न विभिन्न अल्पकालीन र दीर्घकालीन योजनाहरू सञ्चालन गरेका छन्।
अल्पकालीन योजना
पशु बीमा र उत्पादन अनुदान: किसानहरूको जोखिम न्यूनीकरणका लागि बीमा योजना।
घरायसी मल उत्पादन प्रोत्साहन: जैविक मल बनाउन अनुदान।
साना यन्त्र उपकरण वितरण: उत्पादन लागत घटाउन आधुनिक यन्त्र उपकरण उपलब्ध गराइँदैछ।
तरकारी बीउ र औषधि वितरण: रोग किरा न्यूनीकरणका लागि औषधि र बीउ वितरण।
दीर्घकालीन योजना
किसान सूचीकरण र वर्गीकरण: किसानहरूको पहिचान गरी वर्गीकरण गरिन थालेको छ।
चक्लाबन्दी खेतीको प्रोत्साहन: सिमाना हटाएर जमिन व्यवस्थित बनाउने प्रयास।
सिँचाइ प्रणाली विस्तार:
साना मोटर बोरिङ, गहिरा बोरिङ, र सतह सिँचाइ प्रणालीका लागि लगानी।
गेउरिया, कृष्णे, चान्दु लगायतका खोलामा नहर निर्माण।
रैथाने बाली संरक्षण: स्थानीय जातको बाली र अन्नहरूको संरक्षण।
गाई पकेट क्षेत्र विस्तार: दूध उत्पादन वृद्धि गर्न विशेष क्षेत्रको विकास।
कोल्ड च्याम्बर निर्माण: उत्पादित वस्तुको दीर्घकालीन भण्डारणका लागि कोल्ड स्टोरेज निर्माण।
प्रविधिको प्रयोग:
एआई (AI) र आईटी (IT) को प्रयोग गरी डिजिटल कृषि प्रणालीको थालनी।
टिस्यु कल्चर प्रविधिको विस्तार।
अनलाइन मार्केटिङ ।
सहकार्य र संस्थागत विकास
स्थानीय सहकारीहरू (जस्तै, साना किसान कृषि महिला सहकारी) र शिक्षण संस्थाहरू (डोरामारी मावि, पूर्वाञ्चल क्याम्पस, गौरादह कृषि क्याम्पस) सँग सहकार्य गरी दक्ष जनशक्ति निर्माण।
हाट बजारको सौन्दर्यीकरण र स्थानीय उत्पादनको प्रवर्द्धन।
निष्कर्ष
कृषि क्षेत्रलाई दिगो र प्रतिस्पर्धात्मक बनाउन तीव्र सुधार आवश्यक छ। अल्पकालीन योजनाहरूले तत्कालीन समस्या समाधानमा योगदान पुर्याए पनि दीर्घकालीन सोचले मात्र कृषि क्षेत्रमा स्थायित्व र उत्पादकत्व वृद्धि हुनेछ। सरकार, सहकारी संस्था, र किसानहरूबीच सहकार्य गर्दै नवीन प्रविधि, अनुसन्धान, र प्रभावकारी कार्यान्वयनलाई प्राथमिकता दिन आवश्यक छ। यसरी, कृषि क्षेत्रमा भएका चुनौतीहरूको समाधान गर्दै समृद्ध नेपालको परिकल्पनालाई साकार पार्न सकिन्छ।
स्तम्भकार भण्डारी गौरादह ३ का वडाध्यक्ष हुनुहुन्छ
प्रतिक्रिया
