नेपालको कृषिमा युगान्तकारी परिवर्तन आवश्यक छ। देशको कुल गार्हस्थ्य उत्पादन (GDP) मा कृषि क्षेत्रको योगदान महत्त्वपूर्ण भए पनि परम्परागत खेती प्रणालीकै कारण कृषकहरू अपेक्षित लाभ उठाउन सकेका छैनन्। यही परिप्रेक्ष्यमा, गौरीगन्ज माध्यमिक विद्यालयले एस.आर.आई. (S.R.I.) प्रविधिबाट धान खेतीको अभ्यास थालेको छ।

वि.सं. २००८ मा स्थापना भएर २०७६ देखि कृषि विषयमा प्राविधिक धार सञ्चालनमा ल्याएको विद्यालयले आफ्नै विद्यार्थीलाई समेटेर नवीनतम प्रविधि प्रयोग गर्न थालेको हो। कृषि शिक्षाको व्यावहारिक पक्षलाई उजागर गर्दै विद्यार्थीलाई केवल किताबी ज्ञानमा सीमित नराखी खेतमै लगेर सिकाउने यो अभ्यास नवीन छ। विद्यालयले परम्परागत धान खेती प्रणालीले दिएको असफलताको अध्ययन गर्दै वैज्ञानिक विधि अपनाउने निष्कर्ष निकालेको हो।

एस.आर.आई. प्रविधि मूलत: जल व्यवस्थापन, माटो संरक्षण, बीउ व्यवस्थापन र गहन निराई-गुर्वाइ प्रक्रियामा केन्द्रित छ। पारम्परिक प्रणालीको तुलनामा यसले उत्पादन वृद्धिमा ठूलो भूमिका खेल्ने विभिन्न अनुसन्धानहरूले देखाएका छन्। सुपरिवेक्षक नितेश कटुवालका अनुसार, नेपालमा कृषिमा भएका सुधार प्रयासहरूमध्ये यो विधि विशेष महत्त्वको छ।

नेपालमा परम्परागत कृषिको बाध्यता छ, जहाँ जलवायु परिवर्तन, श्रम अभाव, आधुनिक प्रविधि नअपनाउने प्रवृत्ति र किसानहरूको परम्परागत सोचले उत्पादन क्षमतामा सीमितता आइरहेको छ। एस.आर.आई. प्रविधिले भने कम बीउ, कम पानी र उचित व्यवस्थापनमार्फत उत्पादन वृद्धिमा सहयोग पुर्‍याउने बताइन्छ।

गौरीगन्ज मा.वि.ले कृषक लक्षित कार्यशाला सञ्चालन गर्ने योजना बनाएको छ। यस कार्यशालाले स्थानीय कृषकहरूलाई नवीनतम प्रविधिको जानकारी गराएर व्यावसायिक कृषि प्रणालीमा रूपान्तरण गर्न मद्दत गर्नेछ। यदि यो प्रयोग सफल भएमा गौरीगन्ज गाउँपालिकाले कृषि क्षेत्रमा नयाँ दिशानिर्देश स्थापित गर्न सक्छ, जसले दीर्घकालीन रूपमा उत्पादन वृद्धिमा योगदान गर्नेछ।

यो अभ्यास सफल भएमा अन्य विद्यालयहरूले पनि आफ्ना विद्यार्थीलाई प्रयोगात्मक कृषि शिक्षामा संलग्न गराउन सक्ने सम्भावना छ। यसले कृषिमा वैज्ञानिक सोच विकास गर्दै नेपालमा कृषकहरूको आर्थिक स्तर सुधार्न टेवा पुर्‍याउनेछ। गौरीगन्जको यो प्रयास केवल एउटा विद्यालयको परियोजनाभन्दा माथि उठेर सम्पूर्ण कृषक समुदायलाई आधुनिक खेतीतर्फ उन्मुख गराउने प्रेरणाको स्रोत बन्न सक्छ।