राउटे शब्द वर्तमान राजनीतिमा खिसिट्युरीको माध्यम बनेका छन् । जुम्लाबाट प्रतिनिधि सभामा प्रतिनिधित्व गर्ने ज्ञानेन्द्र साहीलाई होच्याउन प्रयोग गरिने यो शब्दले नेपालको एउटा समुदायलाई प्रतिनिधित्व गर्छ तर राजनीतिमा राउटे शब्द जोडेर कसैको मानमर्दन गर्दै गर्दा उनीहरुमा के वितेको होला? यो गम्भीर प्रश्न हो । राष्ट्रिय प्रजातन्त्र पार्टीका नेता हुन् ज्ञानेन्द्र साही । उनले आफ्नै पौरखले निर्वाचन जितेका हुन् भन्ने सबैलाई थाहा छ । उनलाई  होच्याउनको लागि उनलाई 'राउटे' उपनाम दिइन्छ । बौद्धिक समुदायले समेत यसो गरेको देख्दा यो स्तम्भकारलाई निकै दुख लागेको छ । 

को हुन् राउटेहरु?

कर्णालीको घना जंगलमा, जहाँ सूरजको पहिलो किरणले पातहरूमा लुकामारी खेल्छ, त्यहाँ बस्छन् राउटेहरु । नेपालका अन्तिम घुमन्ते जीवन भएका मानिसहरु। उनीहरू आफूलाई 'बनराजा' भन्छन्, र साँच्चै, जंगल नै उनीहरूको घर, मन्दिर, र बजार हो। तर यो स्वतन्त्र समुदायको कथा केवल रोमान्टिक कविताजस्तो छैन; यो संघर्ष, संस्कृति, र बाँच्नको जिद्दीपनको कथा हो।को हुन् राउटे? राउटेहरू नेपालको सुदूरपश्चिम र कर्णाली क्षेत्रका जंगलमा बस्ने स्वदेशी जनजाति हुन्। उनीहरूको जनसंख्या आजभोलि १५० भन्दा पनि कम छ। उनीहरूको भाषा, संस्कृति, र जीवनशैलीले उनीहरूलाई नेपालको अन्य समुदायबाट अलग बनाउँछ। राउटेहरू स्थायी घर बनाउँदैनन्, न त खेतीपाती गर्छन्। उनीहरू जंगलमा काठका सामान बनाउँछन् जस्तै मादल, खाट, र बाकस र तिनलाई नजिकैका गाउँलेहरूसँग खाद्यान्नसँग साट्छन्।जंगल उनीहरूको जीवनको केन्द्र हो। यहाँ उनीहरू सिकार गर्छन्, जंगली कन्दमूल खोज्छन्, र अस्थायी टहरा बनाएर बस्छन्। हरेक एक–दुई महिनामा उनीहरू आफ्नो बस्ती सर्छन्, नयाँ जंगलको खोजीमा। यो परम्परा शताब्दियौँदेखि चल्दै आएको छ, तर आज यो परम्परा खतरामा छ।संस्कृति र स्वतन्त्रताको गाथाराउटे समुदायको जीवनशैली हेर्दा लाग्छ, उनीहरू समयको कुनै पुरानो पानाबाट बाहिर निस्केका हुन्। उनीहरूको सामाजिक संरचना साधारण तर कडा छ। एक मुखियाले समूहको नेतृत्व गर्छ, र सबै निर्णय सामूहिक रूपमा लिइन्छ। उनीहरू प्रकृतिलाई पूजा गर्छन् सुर्य,  जंगल, र नदीहरू उनीहरूका देवता हुन्।

राउटेहरूको विशेषता हो, उनीहरूको स्वतन्त्रता। उनीहरू बाहिरी संसारको हस्तक्षेपलाई कमै स्वीकार गर्छन्। सरकारले उनीहरूलाई स्थायी बसोबास, शिक्षा, र स्वास्थ्य सुविधा दिने प्रयास गरेको छ, तर राउटेहरू भन्छन्, 'हाम्रो घर जंगल हो, हाम्रो स्वतन्त्रता हाम्रो सम्पत्ति हो।' उनीहरूको यो अडानले उनीहरूलाई आधुनिकताको लहरमा पनि अनौठो बनाउँछ।आधुनिकताको चुनौतीतर यो स्वतन्त्रताको मूल्य सस्तो छैन। जंगलहरू मासिँदै छन्, सिकार पाउन गाह्रो छ, र राउटेहरूको जनसंख्या तीव्र रूपमा घट्दैछ। रोग, कुपोषण, र बाहिरी संसारको दबाबले उनीहरूको जीवन कठिन बन्दै गएको छ। कतिपय ठाउँमा स्थानीयले उनीहरूलाई फरक नजरले हेर्छन्, जसले उनीहरूको आत्मसम्मानमा ठेस पुर्‍याउँछ।सरकार र गैरसरकारी संस्थाहरूले राउटेहरूलाई राशन कार्ड र आधारभूत सुविधा दिएका छन्, तर यी सुविधाहरू उनीहरूको जीवनशैलीसँग मेल खाँदैनन्। उदाहरणका लागि, राउटेहरूले स्थायी घरमा बस्न अस्वीकार गर्छन्, किनभने उनीहरूको संस्कृति जंगलको स्वतन्त्रतामा आधारित छ। यो तनाव—परम्परा र आधुनिकताबीचको—राउटे समुदायको सबैभन्दा ठूलो चुनौती हो।हामीले के सिक्न सक्छौँ?राउटेहरूको कथा केवल एउटा जनजातिको कथा होइन; यो हाम्रो सभ्यताको कथा हो। उनीहरूले हामीलाई प्रकृतिसँगको सम्बन्ध, स्वतन्त्रताको मूल्य, र सादगीको सौन्दर्य सिकाउँछन्। तर प्रश्न यो छ: हामी उनीहरूको संस्कृतिलाई जोगाउन के गर्न सक्छौँ? उनीहरूको स्वतन्त्रतालाई सम्मान गर्दै उनीहरूको जीवनलाई कसरी सुरक्षित बनाउन सकिन्छ?राउटेहरू जंगलका अन्तिम राजा हुन्। उनीहरूको कथा जोगाउनु भनेको नेपालको सांस्कृतिक सम्पदाको एउटा अमूल्य हिस्सा जोगाउनु हो। हामीले उनीहरूको आवाज सुन्नुपर्छ, उनीहरूको जीवनशैलीलाई बुझ्नुपर्छ, र उनीहरूको अस्तित्वलाई सम्मान गर्नुपर्छ। किनभने, जब राउटेहरूको अन्तिम टहरा जंगलमा हराउँछ, हामीले हाम्रो इतिहासको एउटा जीवन्त अध्याय गुमाउनेछौँ।

तसर्थ एउटा पवित्र समुदाय 'राउटे' समुदायलाई स्वतन्त्रता पूर्वक जीवन ज्युँँन दिऔं । उनीहरुको जीवनशैलीलाई उपहास हुने गरि घृणित राजनीतिमा उनीहरुको पहिचानको खिल्ल!नउडाऔं  । 

यो लेखका लेखक हुनुहुन्छ: सान नेपाल 

सन्दर्भ सामाग्री: विकिपेडिया, अनलाइन पत्रपत्रिका तथा व्यक्तिगत अध्ययनहरु